MAHALLİ İDARELERİMİZ İÇİN TORF (TURBA) MALZEMESİ ALIMINDA DOĞAN GELİR KALEMİ

GİRİŞ

5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun 59’uncu maddesinde belediyelerinde gelirleri aşağıdaki gibi sayılmaktadır:

a) Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katılma payları.

b) Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan pay.

c) Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler.

d) Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.

e) Belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler.

f) Faiz ve ceza gelirleri.

g) Bağışlar.

h) Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirler.

i) Diğer gelirler.

5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nda da İl özel idaresinin gelirleri Kanunun 42’nci maddesinde aşağıdaki gibi sayılmıştır:

 İl özel idaresinin gelirleri şunlardır:

a) Kanunlarla gösterilen il özel idaresi vergi, resim, harç ve katılma payları.

b) Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar.

c) Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler.

d) Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.

e) İl genel meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler.

f) Faiz ve ceza gelirleri.

g) Bağışlar.

h) Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirler.

i) Diğer gelirler.

Söz konusu belediye gelirler ve alacaklarının takip ve tahsil etmek görevi ise aynı Kanunu’nun 38’nci maddesi uyarınca belediye başkanının görevidir. Yine İl Özel İdaresi Kanunu’nun 30’ncu maddesi uyarınca benzer görev valilerimizindir. Belediye başkanlarımız ve valilerimizin takip etmesi gereken alacaklardan bir kısmı da makalemizin konusu olan torf malzemesinden doğmaktadır.

1. TORF (TURBA MALMZEMESİ NEDİR?

Torf, 3213 sayılı Maden Kanunu'nda "turba[1]" adı ile maden kapsamında yer almış bir malzemedir. Maden Kanunu'nda "turba" olarak isimlendirilmiş olsa da, yaygın olarak "torf ismi kullanılmaktadır.

Torf, nemli ve çok yağış alan yaz sıcaklarının düşük olduğu bölgelerde, göl yatakları, bataklık ve benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin su dibinde çökerek hava ile ilişkisi kesilmiş bir ortamda yıllarca çürüyüp birikmesiyle oluşur. %100 doğal bir malzemedir. Hacim ağırlığı düşük, su tutma kapasitesi ve organik madde miktarı çok yüksektir. Ülkemizde çıkarılan torflar genellikle asit reaksiyonlu olup Ph'sı 4–6,5 arasında değişmektedir. Kullanıldığı ortamda suyun ve gübrenin bitkiye yavaşça ve düzenli bir şekilde verilmesini sağlar. Genellikle rengi sarı, kahverengi ve siyah olabilen torf kullanıldığı alanlarda bitki kök gelişim hızını arttırır. Gübrenin topraktan yıkanarak kaybolmasını önler. Toprağın uzun süreli nemli kalmasını ve gevşemesini sağlar

Torf, su tutma özelliğine sahip olduğundan, toprağın uzun süre nemli kalmasını ve gevşemesini sağlayan bir malzemedir. Bu özelliğinden dolayı da çok iyi bir çimlendirme maddesi olup, bitki yetiştirilmesinde ve toprak ıslahında çok kullanılır. Başta belediyeler olmak üzere çoğu omu kurumu piyasadan temin etmek sureti ile torf malzemesini çok yaygın olarak kullanmaktadır.

Belediyelerin çevre düzenlemesi çalışmalarında çok büyük bir yer tutan torf, killi ve sert zeminlerin ıslahında kullanılmak zorundadır. Torf kullanılmadan ekilen çim tohumları kısa sürede çürüyüp yok olmakta, park ve bahçelerin görüntüsü çirkin bir hal almaktadır. Torf, park ve bahçelerin su ihtiyacını azalttığı gibi; çim tohumunun ve süs bitkilerinin yok olmasını önleyip daha uzun ömürlü olmalarını sağlayarak, ciddi bir tasarruf da sağlamaktadır.[2]

Belediyelerimiz Turf (Turba) alımını mal alım ihalesi olarak gerçekleştirmektedirler. İhaleler m3 olarak gerçekleştirilmekte ihale şartnamelerinde turbanın nasıl olacağına ilişkin düzenlemelere yer vermektedir. Aşağıda böyle bir mal alım ihalesinin ayrıntılarına yer verilmiştir:

• …Orman Fidanlık Mühendisliği seralarında ibreli orman ağacı fidanı (Çam, Sedir v.b.) yetiştirmek üzere toplam 100 m3 turba alınacaktır.

• Söz konusu turbanın organik maddesi Sphagnum Fuscum orjinli olacaktır.

• Van Post turba kompostlaşma sınıfına göre H1-H3 sınıfında olacaktır.

• Rengi açık tütün renginde olacaktır.

• Turbanın partikül büyüklüğü orta sınıf “medium” olacak, partikül yapısı 20 mm elek analizler aşağıdaki değerler arasında olacaktır.

• Turbanın fiziksel özellikleri aşağıdaki değerler arasında olacaktır.

• Turbanın teslimatı ve teknik şartnameye uygun olup olmadığı …Orman Fidanlık Müdürlüğü tarafından görevlendirilen komisyon tarafından yapılacaktır.

• Turba paketler halinde olacak, paketlerin üstünde turbaya ait bilgiler yer alacaktır.

Ancak, özellikle belediyeler olmak üzere kamu kurumları tarafından yapılan torf (turba) malzemesi ihale ve satın alma işlemlerinde, topraksı bir görünüme sahip olan olan torf malzemesinin maden olma niteliğinin dikkate alınmaması sonucunda, hazine ve il özel idareleri Maden Kanunu'nda sayılan gelirlerinden yoksun kalmaktadırlar.

2. MAHALLİ İDARELER HANGİ NEDENLE TORF ALIM SÜRECİNDE “GELİRLERDEN MAHSUR OLMAKTADIRLAR?

3213 sayılı Maden Kanunu'nda, madenler 5 grup olarak sayılmış, turba(torf) ise IV. Grubun (b) bendinde yer almıştır. Dolayısıyla torf(turba), Maden Kanunu'nda maden olarak kabul edilmiş olup, Maden Kanunu hükümlerine tabidir.

Maden Kanunu'nun 4. Maddesine göre madenler Devletin hüküm ve tasarrufu altında olup, bulundukları arzın mülkiyetine tabi değildir.         

Kanun'un 7. Maddesine göre;

Madencilik faaliyetlerinin yapılması ve ruhsatlandırma işlemlerinin yürütülmesi ile ilgili olarak yeni verilecek ruhsat alanlarına maden işletme yöntemi, faaliyetin yapıldığı bölge, madenin cinsi, yapılacak yatırımın çevresel etkileri, şehirleşme ve benzeri hususlar dikkate alınarak, temdit talepleri dahil ruhsat verilen alanlarda kazanılmış haklar korunmak kaydıyla, ilgili kurumların görüşleri alınarak Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından kısıtlama getirilebilir. İlk müracaat veya ihale yolu ile yapılacak ruhsatlandırmalarda müracaatın yapılacağı alanlar diğer kanunlar ile getirilen kısıtlamalar gözönüne alınarak Bakanlıkça ruhsat müracaatına kapatılabilir. Kısıtlama gerekçesi ortadan kalkan alanlar ihale yoluyla aramalara açılır. Bu Kanun dışında madencilik faaliyetleri ile ilgili olarak yapılacak her türlü kısıtlama ancak kanun ile düzenlenir.

Maden üretim faaliyetleri ile bu faaliyetlere dayalı ruhsat sahasındaki tesisler için işyeri açma ve çalışma ruhsatları il özel idareleri tarafından verilir.

Bu ruhsatların verilmesi sırasında 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu hükümlerine göre belediyelerin tahsil ettiği işyeri açma izni harcı il özel idaresi tarafından tahsil edilir. Bu bedelin % 50’si ruhsatın bulunduğu bölgeyle sınırlı olarak altyapı yatırımlarında kullanılmak üzere, doğrudan ilgili ilçe veya ilçelerin Köylere Hizmet Götürme Birlikleri hesabına aktarılır. Bu alanların belediyelerin mücavir alanı içerisinde kalması durumunda tahsil edilen harcın % 50’si ilgili belediyenin hesabına aktarılır.

Kanun'un "Üretim ve Sevkiyaf' başlıklı 12. Maddesinde ise; "Üretilen madenin sevk fişi ile sevkıyatı zorunludur.

Sevk fişi olmaksızın maden sevk edildiğinin, mülkî idare amirlikleri veya il özel idareleri tarafından tespit edilmesi halinde, sevk edilen madene el konulur. Söz konusu madenin ocak başı satış bedelinin beş katı tutarında idari para cezası verilir. Ruhsat sahibi tarafından sevk fişi olmaksızın maden sevk edildiğinin, mülki idare amirlikleri veya il özel idareleri tarafından tespit edilmesi halinde ise söz konusu madenin ocak başı satış bedelinin beş katı tutarında idari para cezası verilir.

Maden Kanunu’nun 14. maddesinde “Devlet Hakkı ve Özel İdare Payı” düzenlemesi yer almaktadır. Bu maddeye göre;

Devlet hakkı;

 a) I. Grup ve II. Grup (a) bendi madenler ile mıcır, kaba inşaat, baraj, gölet, liman, yol gibi yapılarda kullanılan her türlü yapı hammaddelerinde ocak başı satış fiyatı boyutlandırılmış ve/veya yıkanmış olarak satılan fiyatı olup, bu madenlerden % 4,

 b) II. Grup (b) bendi madenlerde % 2, ancak bu madenlerin yurt içindeki kendi tesisinde işlenerek uç ürün haline getirilmesi durumunda % 1,

 c) III. Grup ve V. Grup madenlerde % 4,

 ç) IV. Grup madenlerde % 2, ancak Altın, Gümüş ve Platin madenlerinde % 4,

 d) VI. Grup madenlerden % 4,

 oranında alınır.

Ruhsat sahibi tarafından beyan edilen ocak başı satış fiyatı Bakanlık tarafından denetlenir ve eksik beyanlar tamamlattırılır. Hazinenin özel mülkiyetinde veya Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerde yapılacak madencilik faaliyetlerinden Devlet hakkı % 30 fazlasıyla alınır. Devlet hakkı işletme ruhsat harç miktarından az olamaz.

 …

Ruhsat sahibi tarafından yatırılan Devlet hakkının % 25’i il özel idare payı olarak ruhsatın bulunduğu ilin özel idaresine, % 25’i ruhsatın bulunduğu bölgeyle sınırlı olarak altyapı yatırımlarında kullanılmak üzere, doğrudan ilgili ilçe veya ilçelerin Köylere Hizmet Götürme Birlikleri hesabına, % 50’si de Hazine hesabına yatırılır.

SONUÇ

Yukarıda yer verdiğimiz maden kanunu hükümleri doğrultusunda torf malzemesi üretim ve satışının mevzuata uygun olabilmesi için 3213 sayılı Maden Kanunu’na göre gerekli işletme izin ve ruhsatlarının alınmış olması ve ocaktan çıkarılan maden miktarına göre devlet hakkının ödenmiş olması gerekmektedir.

Dolayısıyla turba (torf) malzemesi temin etmek isteyen kamu kurumlarının da ihale ve satın alma ile ilgili şartname ve dokümanlarına malzemenin izinli ve ruhsatlı ocaklardan alınması ve devlet hakkının ödenmiş olması konusunda gerekli hükümleri koymaları gerekmektedir. Aksine bir durum mahalli idarelerimizin kendi gelirlerinden yoksun olmasını beraberinde getirecektir.

[1] Madenler aşağıda sıralanan gruplara göre ruhsatlandırılır:

1. Grup madenler…

Grup madenler ⁽¹⁾

a)….

b) Turba, Linyit, Taşkömürü, kömüre bağlı metan gazı, Antrasit, Asfaltit, Bitümlü Şist, Bitümlü Şeyl, (…) ⁽¹⁾ Kokolit ve Sapropel (Petrol Kanunu hükümleri mahfuz kalmak kaydıyla). ⁽¹⁾

[2] http://www.turbamadencilik.com/