KAMU İDARELERİNDE ÇALIŞAN TAŞERON İŞÇİLERİN KIDEM TAZMİNATI VE MUHASEBE KAYITLARI

1. GİRİŞ

Kıdem tazminatı, bir işyerinde ya da işveren buyruğunda veya belirli bir meslekte uzun süre çalışmış bir işçinin işini kaybetmesi halinde onun işyerine katkıda bulunmuş olması, işinde yıpranması, yeni bir iş edinmede karşılaşacağı güçlükler göz önüne alınarak, geçmiş hizmetlerine karşılık işveren tarafından işçiye verilen toplu paradır.[1]

Kamu kurumlarında çalışan taşeron işçiler, kıdem tazminatı açısından 14’üncü maddesi hariç yürürlükten kaldırılan 1475 sayılı İş Kanununa tabidirler. Bu işçiler 1475 sayılı İş Kanununun 14’üncü maddesinde sayılan sebeplerden dolayı iş akitleri sona ermiş veya erdirilmiş ise kıdem tazminatına hak kazanırlar.

11.09.2014 tarih ve 29116 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren 6552 sayılı “İş Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması İle Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun” gereği kamuda çalışan taşeron işçilerin kıdem tazminatları devlet tarafından ödenecektir.

Makalemizde hem 6552 sayılı Yasa hem de bu Yasaya dayanarak çıkarılan Yönetmelik kapsamında ödemelerin nasıl yapılacağı anlatılacak ve bunlara ilişkin muhasebe kayıtları üzerinde durulacaktır.

2. HANGİ HALLERDE KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANILIR?

- İşveren tarafından haklı nedenlerle derhal fesih hakkının kullanılması, ki bunlar 4857/25/ I-Sağlık sebepleri III- Zorlayıcı sebepler ve IV- İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığının 4857/17. maddedeki bildirim sürelerini aşması halleridir. (25/II Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri başlıklı 25/II kıdem tazminatının kapsamı dışındadır), 

- İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanması, ki bunlar da 4857/24/I-Sağlık sebepleri II-Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ile III-Zorlayıcı sebeplerdir.

- Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla iş akdinin feshedilmesi, 

-Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla iş akdinin feshedilmesi, 

İş akdini bu sebeple feshetmek ve kıdem tazminatına hak kazanabilmek için çalışanın aylık veya toptan ödemeye hak kazanmış bulunduğunu  ve kendisine aylık bağlanması veya toptan  ödeme yapılması için yaşlılık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat etmiş olduğunu belgelemesi şarttır.

- 506 Sayılı Kanunun 60’ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle,    

SGK’ndan alacakları  Kıdem Tazminatı Alabilir yazısına istinaden kendi istekleri  ile işten ayrılanlara kıdem tazminatı ödenmesi gerekiyor.  

- Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl  içerisinde kendi arzusu ile iş akdini feshetmesi, Evlilik nedeniyle iş akdini feshederek kıdem tazminatını talep edecek olan kadın; evlenme cüzdanı sureti ile iş bu talebini yazılı olarak yapmak mecburiyetinde olacaktır. 

- İşçinin ölümü sebebiyle iş akdinin gayri iradi olarak feshedilmesi,  Ölüm halinde doğan tazminat hakkı da kanuni mirasçılarına ait olacaktır.  

Yukarıda saymış olduğumuz hallerde, kıdem tazminatı ödenmesinin ana koşulunun en az bir (1) yıllık çalışma süresinin varlığı olduğunu belirtmeye gerek görmedik. Çalışanın işe başladığı tarihten itibaren iş akdinin sona erdiği süreye kadar geçen her tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Tam yıldan artan kesirli süreler için de aynı oran üzerinden olmak üzere hesaplama yapılarak kıdem tazminatı ödenir.  Kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir. Ancak, toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleri ile belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek Devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez. 

İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla (Fasıla: Ara, belirli bir şeyin belirli bir süre kesintiye uğraması) yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır. İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akdi sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır.  

Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmesine de gerek bulunmamaktadır.  

Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıl içinde ödenen ücretin çalışılan günlere bölünmesi ile bulunacak ortalama ücret, kıdem tazminatı hesabına esas ücrettir. Ayrıca son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi ile tazminata esas ücrete ulaşılır. Kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur. Kıdem tazminatının zamanında (kıdem tazminatı işçiye iş sözleşmesinin sona erdiği tarihte, yani fesih anında defaten (Defaten: bir seferde) ödenmelidir.) ödenmemesi sebebiyle açılacak davanın sonunda hakim gecikme süresi için ödenmeyen süreye göre, mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmeder. İşçinin mevzuattan doğan diğer hakları saklıdır.  

Kıdem tazminatından doğan sorumluluğu işveren şahıslara veya sigorta şirketlerine sigorta ettiremez. İşveren sorumluluğu altında ve sadece yaşlılık, emeklilik, malullük, ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydıyla Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya % 50 hisseden fazlası devlete ait bir bankada veya bir kurumda işveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir. Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla  düzenlenir. 

3. 6552 SAYILI TORBA YASANIN KIDEM TAZMİNATI İLE İLGİLİ GETİRDİĞİ YENİLİKLER

6552 sayılı Torba yasanın kıdem tazminatı uygulamalarını esas alan “Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımları Kapsamında İstihdam Edilen İşçilerin Kıdem Tazminatlarının Ödenmesi Hakkında Yönetmelik” Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 8 Şubat 2015 tarih ve 29261 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanmıştır.

3.1. Kıdem Tazminatının Ödenmesine İlişkin Yönetmelikteki Hususlar

(1) Kıdem tazminatının hesabında, daha önce kıdem tazminatı ödenmiş süreler dikkate alınmaz.

(2) Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı ödenmez.

(3) Bu Yönetmeliğin 5’inci ve 6’ncı maddelerine göre yapılacak kıdem tazminatı ödemesinde, işçinin almakta olduğu en son ücreti ile ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün iş sözleşmesi ve kanundan doğan menfaatler de esas alınır.

(4) Bu Yönetmeliğin 7’nci maddesine göre (Kamu kurum veya kuruluşlarından sonra özel sektör işyerinde çalışmaya devam edenlere) yapılacak kıdem tazminatı ödemesinde, işçinin son çalıştığı kamu kurum veya kuruluşundaki en son ücretinin asgari ücret artış oranları dikkate alınarak güncellenmiş miktarı esas alınır. Ödenen kıdem tazminatı tutarının, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden aynı süreler dikkate alınarak hesaplanacak kıdem tazminatı tutarından daha düşük olması halinde, işçinin aradaki farkı işvereninden talep hakkı saklıdır.

(5) Bu Yönetmelikte hüküm bulunmayan hallerde 4857 sayılı Kanunun 120’nci maddesi ile yürürlükte bırakılan mülga 1475 sayılı Kanunun yürürlükte olan 14 üncü maddesi hükümleri uygulanır.

3.2. Kıdem Tazminatının Ödenme Usulü

(1) 4734 sayılı Kanunun 62’nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi kapsamında alt işveren tarafından çalıştırılan işçilerin bu Yönetmelik hükümlerine göre tespit edilen sürelere ilişkin kıdem tazminatları, ilgili kamu kurum veya kuruluşunca mülga 1475 sayılı Kanunun yürürlükte olan 14 üncü maddesi kapsamında ödenir.

(2) Kamu kurum veya kuruluşları tarafından yapılacak olan kıdem tazminatı ödemeleri, 10’uncu maddede belirtilen belgeler esas alınarak doğrudan işçinin banka hesabına yapılır.

(3) Bu Yönetmelik kapsamında hesaplanan kıdem tazminatı tutarı, 4734 sayılı Kanunun Ek 8’inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen işyerlerinde (10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I), (II) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan idareler ile bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşları) kıdem tazminatı ile ilgili olarak açılacak bütçe tertibinden, (b) bendinde belirtilen işyerlerinde ise hizmet alımı gider kaleminden, ödeneğin yetip yetmediğine bakılmaksızın doğrudan işçinin banka hesabına ödenir.

(4) Farklı kamu kurum veya kuruluşlarına ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı üzerinden kıdem tazminatı ödenmesi halinde, kıdem tazminatı ödemesini gerçekleştiren son kamu kurum veya kuruluşu, ödenen kıdem tazminatı tutarının diğer kamu kurum veya kuruluşlarında geçen hizmet süresine ilişkin kısmını ilgili kamu kurum veya kuruluşundan tahsil eder. Ancak, 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerinde yer alan kamu kurum veya kuruluşları arasında bu fıkra hükümlerine göre bir tahsil işlemi yapılmaz.

3.3. Aralıksız Aynı Kamu Kurum ve Kuruluşunda Çalışanlar

Alt işverenlerinin değişip değişmediğine bakılmaksızın aralıksız olarak aynı kamu kurum veya kuruluşuna ait işyerlerinde çalışmış olanların bu şekilde çalışmış oldukları sürelere ilişkin kıdem tazminatına esas hizmet süreleri, aynı kamu kurum veya kuruluşuna ait işyerlerinde geçen toplam çalışma süreleri esas alınarak tespit olunur. Bunlardan son alt işverenleri ile yapılmış olan iş sözleşmeleri 1475 sayılı İş Kanununun 14 üncü maddesine göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona ermiş olanların kıdem tazminatları ilgili kamu kurum veya kuruluşları tarafından ödenecektir.

Örnek-1: A Kamu Kurumunda taşeron işçi olarak 10 yıl çalıştıktan sonra emekli olan Bay X’in kıdem tazminatı ödemesi yapılmıştır. (Kamu idaresinin daha önce kıdem tazminatı karşılığı ayırmadığı varsayılmıştır.)

• Bay X, 10 yıllık hizmetinin tamamının A Kamu Kurumunda geçirmiştir. Ödemeye esas son aylığı 1.000-TL’dir. (Para ile ölçülebilen bütün menfaatler eklenmiştir.)
• Emekliye ayrılan Bay X’e 10 yıl çalışma karşılığı için kıdem tazminatı ödemesi yapılmıştır.(DV ihmal edilmiştir.)
• Kıdem tazminatını hak eden Bay X için, Kamu İdaresi A’nın geriye dönük yapması gereken muhasebe kaydı:

• Ödeme zamanı vadenin bir yılın altına indiğinde yapılması gereken muhasebe kaydı:

• Bay X’e ödemenin yapılması muhasebe kaydı:

Örnek-2: B Kamu Kurumunda taşeron işçi olarak çalışan Bay Y, 8 yıl çalıştıktan sonra emekli olmuştur.

• Bay Y, 8 yıllık hizmetinin tamamının B Kamu Kurumunda geçirmiştir. Ödemeye esas son aylığı 1.200-TL’dir. (Para ile ölçülebilen bütün menfaatler eklenmiştir.)
• Emekliye ayrılan Bay Y’e 8 yıl çalışma karşılığı için kıdem tazminatı ödemesi yapılmıştır. (DV ihmal edilmiştir.)

Açıklama: 6552 sayılı Torba yasanın çıkması ile birlikte B Kamu İdaresi 3 yıllık geriye dönük kayıt yapmıştır. Daha sonraki 5 yıl için, her yıl karşılık ayrılmıştır.

• 3 yıllık geriye dönük kıdem tazminatı karşılığı muhasebe kaydı:

• 3 yıldan sonra, 5 yıl boyunca aşağıdaki muhasebe kaydı yapılmıştır:

• 8 yılın sonunda emekli olan Bay Y’ye kıdem tazminatı ödenmiştir:

3.4. Farklı Kamu Kurum veya Kuruluşunda Çalışanlar

Aynı alt işveren tarafından ve aynı iş sözleşmesine tabi olarak farklı kamu kurum veya kuruluşlarında çalıştırılan işçilerin kıdem tazminatına esas hizmet süreleri, 4734 sayılı Kanunun 62’nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi kapsamında farklı kamu kurum veya kuruluşuna ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı esas alınarak tespit olunur.

Farklı kamu kurum veya kuruluşlarda çalıştırılan işçilerden son alt işvereni ile yapılmış olan iş sözleşmeleri kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona erenlerin birinci fıkraya göre tespit edilen sürelere ilişkin kıdem tazminatları, çalıştırıldığı son kamu kurum veya kuruluşu tarafından ödenir.

Örnek-3: A Kamu Kurumunda 10 sene çalıştıktan sonra emeklilik hakkı gelen taşeron temizlik işçisine toplam 10.000-TL kıdem tazminatı ödenmiştir.[2]

İşçi, son 2 yılı A Kamu İdaresinde önceki 8 yılı ise B Büyükşehir Belediyesinde çalışmıştır.

Açıklama: “Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımları Kapsamında İstihdam Edilen İşçilerin Kıdem Tazminatlarının Ödenmesi Hakkında Yönetmelik ”in 8’inci maddesi gereği; “Farklı kamu kurum veya kuruluşlarına ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı üzerinden kıdem tazminatı ödenmesi halinde, kıdem tazminatı ödemesini gerçekleştiren son kamu kurum veya kuruluşu, ödenen kıdem tazminatı tutarının diğer kamu kurum veya kuruluşlarında geçen hizmet süresine ilişkin kısmını ilgili kamu kurum veya kuruluşundan tahsil eder. Ancak, 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerinde yer alan kamu kurum veya kuruluşları arasında bu fıkra hükümlerine göre bir tahsil işlemi yapılmaz.” Maddesi gereği 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetveller dışındaki Kamu İdarelerinde çalışılan süreler için ödeme yapılacak ve İlgili Kamu Kurumundan tahsil edilecektir.

3.5. Kamu Kurum veya Kuruluşlarından Sonra Özel Sektör İşyerinde Çalışmaya Devam Edenler

Alt işveren ile yapmış olduğu iş sözleşmesi sona ermeyen ve alt işveren tarafından 4734 sayılı Kanun kapsamında bulunan idarelere ait işyerleri dışında bir işyerinde çalıştırılmaya devam olunanlardan iş sözleşmesi kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sona eren işçilerin kıdem tazminatına esas hizmet süreleri, 4734 sayılı Kanunun 62’nci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi kapsamında aynı veya farklı kamu kurum veya kuruluşuna ait işyerlerinde geçen hizmet sürelerinin toplamı esas alınarak tespit olunur.

Bu işçilerden son alt işverenleri ile yapılmış olan iş sözleşmeleri kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde sona ermiş olanların birinci fıkraya göre tespit edilen sürelere ilişkin kıdem tazminatları, çalıştırıldıkları son kamu kurum veya kuruluşu tarafından kendi işyerindeki en son ücretinin, yılları itibarıyla asgari ücret artış oranları dikkate alınarak güncellenmiş miktarı üzerinden hesaplanarak ödenir.

Örnek-4: X alt işverenin emrinde B Kamu İdaresinde çalışmakta olan Bayan J, 5 yıl B Kamu İdaresinde çalıştıktan sonra X alt işverenin tasarrufu ile X işvereninin başka bir şirketinde çalışmaya devam etmiştir. 5 yıl daha çalıştıktan sonra emeklilik hakkı gelen Bayan J emekli olmuştur.

B Kamu Kuruluşundayken çalıştığı son ücretin güncel hali 2.000-TL’dir.

Açıklama: Görüldüğü üzere 10 yıllık toplam çalışmasının B Kamu İdaresinde çalıştığı süreleri devlet tarafından ödeyecektir. Diğer 5 yıllık kıdem tazminatını işveren kendisi ödeyecektir. (Kamu İdaresinin daha önce kıdem tazminatı karşılığı ayrılmadığı varsayıldı.)

4. SONUÇ

Özellikle 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun yürürlüğe girmesiyle birlikte Kamu Kurumları içinde yeni bir süreç başlamıştır. Bu nedenle hem geçmişe dönük hem de geleceğe yönelik tahakkuk kayıtlarının doğru ve sıhhatli yapılması gerekmektedir. Bu nedenle özellikle muhasebe birimlerinde tahakkuk esaslı muhasebe uygulamalarına yönelik eğitimlerin ve uygulamaların çoğaltılması gerektiği kanaatindeyim.

[1] Yargıtay Kararlarından derlenmiştir.

[2] “Kamu İhale Kanununa Göre İhale Edilen Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımları Kapsamında İstihdam Edilen İşçilerin Kıdem Tazminatlarının Ödenmesi Hakkında Yönetmelik ”in 6’ncı maddesi gereği; “Farklı kamu kurum veya kuruluşlarda çalıştırılan işçilerden son alt işvereni ile yapılmış olan iş sözleşmeleri kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona erenlerin birinci fıkraya göre tespit edilen sürelere ilişkin kıdem tazminatları, çalıştırıldığı son kamu kurum veya kuruluşu tarafından ödenir.”