HİZMET ALIMI İHALELERİNDE İŞÇİLERİN ARA DİNLENME HAKLARI

1. GENEL OLARAK ARA DİNLENMELERİ

Dinlenme süresi, çalışarak yorulan bir işçiye (bedensel/ruhsal bakımdan) dinlenip yorgunluğunu atması için tanınan serbest zaman anlamına gelir.[1] Günlük çalışma süresinin içinde işçilere dinlenmeleri ve yemek, içmek gibi ihtiyaçlarını giderebilmeleri için ara dinlenmesinin verilmesi zorunludur.[2] Dinlendirilmeksizin ve ara vermeksizin işçilerin çalıştırılması, öncelikle işçinin fiziksel ve ruhsal sağlığının bozulmasına, dolayısıyla işletme maliyetlerinin artmasına ve işverenin zarara uğramasına yol açar.[3] Bu sebeplerle işçilerin ara dinlenmeleri 4857 sayılı İş Kanunu’nun[4] (İK) 68. maddesinde düzenlenmiştir.

1.1. Ara Dinlenme Süreleri

İK m. 68/I’e göre, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere;

i) 4 saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika,

ii) 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dâhil) süreli işlerde yarım saat,

iii) 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saat,

Ara dinlenmesi verilir.

Yargıtay’a göre 7,5 saatten fazla süreli işlerde verilen bir saatlik ara dinlenmesi günlük 11 saate kadar yapılan çalışmalara ilişkindir. Günlük 11 saat ve daha fazla çalışmalarda ise en az 1,5 saat ara dinlenmesi verilmelidir.[5]

Yukarıda anlatılanlardan anlaşılacağı üzere ara dinlenmelerinin süresi çalışma saatine göre belirlenmiştir.[6]

İK’de öngörülen süreler asgaridir. Bu hüküm nispi emredici nitelikte olduğundan[7], sözleşmelerle artırılması mümkündür.[8]

Ara dinlenmesinin kullanılması bakımından gece veya gündüz vardiyası arasında ise bir ayrım yapılmamıştır.[9]

1.2. Ara Dinlenmelerin Kullanılma Şekli

Ara dinlenme süreleri aralıksız verilir. Bununla birlikte ara dinlenmeleri, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak da kullandırılabilir (İK m. 68/III).

Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir (İK m. 68/IV). Ara dinlenmeleri eşit davranma borcuna uygun bir şekilde kullandırılmalıdır.[10] Bir işyerinin aynı kısmında çalışan bütün işçilere aynı saatte ara dinlenmesinin verilmesi esastır. Bununla beraber, işin gereğine göre aynı kısım içinde de nöbetleşe dinlenme yapılabileceği sözleşmeler ile kararlaştırılabilir.[11]

Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin[12] 7. maddesindeki hükme göre, hareket hâlindeki taşıtlarda çalışan işçilerin ara dinlenmeleri, genel olarak, duraklama yerlerinde verilir. Kalkış-varış yerleri arasında duraklama yeri bulunmayan veya duraklama yerleri bulunmakla birlikte işin niteliğinin gereği olarak bu yerlerde ara dinlenmesi verilemeyen durumlarda ara dinlenmesi taşıt içerisinde verilir.

İşçi, kural olarak, ara dinlenme süresini serbestçe kullanabilir. Diğer bir deyişle, bu süreyi işyeri dışında veya işyerinde geçirebilir. Bununla beraber, işin veya işyerinin özelliği işçilerin ara dinlenmesi sırasında işyerinin dışına çıkmalarını sakıncalı kılıyor veya bazı güçlükler yaratıyorsa, işçilerin bu süreyi işyerinde geçirmesine ilişkin bir uygulama yasaya aykırı sayılmaz.[13] Ayrıca ara dinlenmesinin işyerinde geçirilmesi, tek basına işçilerin dinlenmeyip fazla çalışma yaptıklarını göstermez.[14]

Öte yandan ara dinlenmesinde iş yapılmasa dahi işyerinden ayrılmayarak emir ve talimatlarını beklemek suretiyle işverenin emrinde kalınan süre ara dinlenmesinden sayılmaz; iş süresinden sayılır.[15]

Ara dinlenme süresinin, işe, ara dinlenme süresi kadar geç başlama veya aynı süreyle erken bırakma şeklinde kullandırılması doğru bir uygulama olmaz.[16]

1.3. Ara Dinlenmelerine İlişkin Diğer Hususlar

Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz (İK m. 68/son). Bu nedenle işverenin, ara dinlenme süresi için ücret ödeme borcu yoktur.[17] Bununla birlikte, sözleşmelerle ara dinlenmelerinin çalışma süresinden sayılacağı kabul edilebilir. Yargıtay’a göre, toplu iş sözleşmesinde ara dinlenmesinin çalışma süresinden sayılacağına ilişkin bir hüküm bulunsa dahi, işçi ara dinlenmesinde çalıştırılmamışsa bu süre fazla çalışma sayılmadığından zamlı ücret veya serbest zaman kullanılması talep edilemez. Bu itibarla işçiye sadece normal ücret ödemek gerekir.[18] Öte yandan işçinin ara dinlenmesinde çalıştırılması nedeniyle fazla sürelerle çalışma söz konusu olmuyorsa, zamlı ücret değil, normal ücrete hak kazanılır.[19]

Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere duyurulur (İK m. 67/I). Bu çerçevede çalışma saatleri ile birlikte ara dinlenmeleri de işyerinde asılacak levhalar ile ilan edilir.[20]

İşveren, bir hak olarak tanınan ara dinlenmesi süresi içinde işçiye çalışmasına dair talimat veremez; aksi takdirde işçi bu talimatlara uymakla yükümlü değildir.[21]

Ara dinlenmesinin İK m. 68’e aykırı olması durumunda işveren veya işveren vekiline m. 104 uyarınca idari para cezası verilir.

2. HİZMET ALIMLARINDA İŞÇİLERİN ARA DİNLENMELERİ

Hizmet alımında çalışan işçilere İK m. 68 gereği ara dinlenmesi sağlanması zorunludur. Bu nedenle ihale konusu işte çalışacak işçi sayısı belirlenirken ara dinlenmeleri de dikkate alınmalıdır. İşçilerin ara dinlenme hakları, ihale konusu hizmetin personel çalıştırılmasına dayalı olup olmadığı ile ilgili olmadığından, ara dinlenme hakları her türlü hizmet alımında göz önünde bulundurulmalıdır.

İhale konusu işte çalışacak işçilerin fazla saatlerle yapacakları çalışmalar haftalık çalışma süreleri ve ara dinlenmeleri ile yakından ilgilidir. Örneğin bir haftada hafta içi 8.00-18.00 saatleri arasında yapılacak çalışmalarda çalışma süresi günlük 10 saat, haftalık 50 saat görünse bile, işçilere 1 saat ara dinlenmesi verilmesi zorunlu olduğundan haftalık çalışma saati 45 saat olmaktadır. Bu durumda haftalık 45 saati aşan çalışma yapılmadığı için fazla çalışma (İK m. 41/I) yaptırılması da söz konusu olmayacaktır.

Ara dinlenmeleri, kural olarak, çalışma saatine dâhil değildir. Ancak idarenin ihale dokümanında yapacağı düzenlemeler ile ara dinlenmelerini çalışma saatine dâhil etmesi mümkündür. Ancak bu yönde bir düzenleme yapılmadan önce işin yapılacağı mahalde aynı işlerde bu tür bir uygulamanın yapılıp yapılmadığı araştırılmalıdır. Yapılan araştırma sonunda ihale konusu işlerde ara dinlenmelerin çalışma saatine dâhil edildiği tespit edilirse, benzer düzenleme idare tarafından ihale dokümanında yapılabilir. Aksi durumda, ücret ödenmemesi gereken ara dinlenmelerine ücret ödenmesi söz konusu olur ve sonuçta kamu zararı ortaya çıkabilir.

İK’de ara dinlenme süreleri asgari şekilde belirlenmiştir ve bu sürelerin sözleşmelerle uzatılması mümkündür. Bu husus ihaleler bakımından değerlendirildiğinde, ara dinlenmelerin sözleşmelerle uzatılması işin yaklaşık maliyetini ve ihale bedelini etkileyen bir husus değildir. Bu nedenle ara dinlenme sürelerinin uzatılmasının idarelere maliyet bakımından bir etkisi olmayacaktır.

Hizmet alımı kapsamında çalışan işçilerin ara dinlenme saatleri kendilerine bildirilmelidir.

Hizmet alımı ihalelerinde çalışan işçilere ara dinlenmesi verilmemesi sonucu fazla saatlerle çalışma ortaya çıkabilir ve iş artışı gündeme gelebilir.

Kontrol teşkilatı, Hizmet İşleri Genel Şartnamesi’nin çalışanların özlük haklarını düzenleyen 38. maddesi çerçevesinde, işçilere ara dinlenmesi verilmesini temin etmekle yükümlüdür.

3. SONUÇ

Ara dinlenmeleri, kural olarak, çalışma saatine dâhil değildir. Bu nedenle ihale dokümanında yapılacak düzenlemelerde bu hususun dikkate alınması gerekir. Aksi bir uygulama kamu zararına neden olabilir.

Çalışan işçilerin ara dinlenmelerinin takibi konusunda kontrol teşkilatının yükümlülüğü vardır.

İhale konusu işte çalışan işçilere ara dinlenme saatleri bildirilmelidir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

AKYİĞİT, Ercan. İş Hukuku, 8. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2010

ÇELİK, Nuri. İş Hukuku Dersleri, 25. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2012

EYRENCİ, Öner; TAŞKENT, Savaş; ULUCAN, Devrim. Bireysel İş Hukuku, 4. Baskı, Legal Kitabevi, İstanbul, 2010

MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi; ASTARLI, Muhittin. İş Hukuku, 5. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012

SÜZEK, Sarper. İş Hukuku, 8. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2012

TULUKÇU, Binnur N.. İş Hukukunda Dinlenme Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012

ULUSOY, Yasin. “4857 Sayılı İş Kanunu Açısından Ara Dinlenmesi”

www.ihale.gov.tr

www.resmigazete.gov.tr

[1] AKYİĞİT, Ercan, İş Hukuku, 8. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2010, s. 240.

[2] SÜZEK, Sarper, İş Hukuku, 8. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2012, s. 827.

[3] TULUKÇU, Binnur N., İş Hukukunda Dinlenme Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2012, s. 184.

[4] 10.06.2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[5] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 30.04.2009 tarihli ve E.2007/34510, K.12278 sayılı Kararı (bk. MOLLAMAHMUTOĞLU, Hamdi; ASTARLI, Muhittin, İş Hukuku, 5. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2012, s. 1146).

[6] SÜZEK, age, s. 828.

[7] TULUKÇU, age, s. 185.

[8] MOLLAMAHMUTOĞLU; ASTARLI, age, s. 1146.

[9] TULUKÇU, age, s. 198.

[10] TULUKÇU, age, s. 189.

[11] EYRENCİ, Öner; TAŞKENT, Savaş; ULUCAN, Devrim, Bireysel İş Hukuku, 4. Baskı, Legal Kitabevi, İstanbul, 2010, s. 254.

[12] 06.04.2004 tarihli ve 25425 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

[13] SÜZEK, age, s. 828.

[14] ULUSOY, Yasin, “4857 Sayılı İş Kanunu Açısından Ara Dinlenmesi”, http://webb.deu.edu.tr/hukuk/dergiler/DergiMiz7-ozel/PDF/ulusoy14.pdf (Erişim Tarihi: 06.05.2016).

[15] MOLLAMAHMUTOĞLU; ASTARLI, age, s. 1148.

[16] ÇELİK, Nuri, İş Hukuku Dersleri, 25. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul, 2012, s. 369.

[17] MOLLAMAHMUTOĞLU; ASTARLI, age, s. 1147.

[18] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 12.05.2005 tarihli ve 13812/16497 sayılı Kararı (bk. SÜZEK, age, s. 828).

[19] MOLLAMAHMUTOĞLU; ASTARLI, age, s. 1148.

[20] ULUSOY, agm.

[21] TULUKÇU, age, s. 190.