Hizmet İşleri Genel Şartnamesinin 42 nci maddesine göre, her hakediş tutarından, bir önceki hakediş tutarı çıkarılarak bulunan miktara KDV eklenir. Bu miktardan sözleşmede yazılı kesintiler, varsa yüklenicinin idareye olan borçları ve cezalar ile kanunen alınması gereken vergiler kesilir. Hakediş raporu, yüklenici veya vekili tarafından imzalandığı tarihten başlamak üzere en geç sözleşmesinde yazılı sürenin sonunda, eğer sözleşmede bu hususta bir kayıt yoksa otuz gün içinde tahakkuka bağlanır. Bu tarihten başlamak üzere otuz gün içinde de ödeme yapılır. Ödemenin bu süreler içinde yapılamaması halinde yüklenicinin faiz talep etme hakkı doğacaktır. Ayrıca ödemedeki gecikme nedeniyle yükleniciye süre uzatımı verilmesi gerekmektedir. Konuya ilişkin açıklama kitabın “Süre Uzatımı ve Gecikme Cezası” kısmında yapılmıştır.

Hakedişler ödenmeden önce yüklenicinin sigorta pirim borcu ve vergi borcunun olup olmadığının araştırılması gerekmektedir.

Sigorta borcuna ilişkin olarak idarelerin Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre işlem yapması ve hakediş ödemelerini yapacağı zaman ilişiksiz belgesi araması şarttır:

“(1) İdarece işverenlerin hakedişleri, Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçlarının olmaması kaydıyla ödenir.

(2) İdare, işverene yapacağı her hakediş ödemesinden önce, işverenin ve varsa alt işverenlerinin Kuruma idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçlarının olup olmadığını, üniteden yazı ile sorar. Ünitece, işverenin ve varsa alt işverenlerinin muaccel borcunun bulunmadığı hususu idareye bir aylık süre içinde yazı ile bildirilir. Yazı ile bildirilmediği sürece, idare tarafından işverene hakediş ödenmez.”

Bu sorgulamanın yapılabilmesi için idarelerin SGK’ya yetki başvurusunda bulunması ve bu yetki başvurusu üzerine sorgulamayı yapması gerekmektedir. Sorgulama yapılmasında sorumluluğun idareye ait olduğu gerçeğinden hareketle, bu sorgulamanın yapılmamış veya geç yapılmış olması durumunda ödemeler aksayacağı için yüklenicinin süre uzatım talebi hakkı doğacaktır. İdare almış olduğu yetki ile elektronik ortamda bu sorgulamayı yapabilecek olup, bu sorgulama neticesinde yüklenicinin herhangi bir borcunun çıkmaması durumunda hakediş ödemeleri yapılabilecektir.

Hizmet alım ihalelerinde sigortalı olmayan işçi çalıştırılması durumunda veya çalışan kişilerin prim ve hizmet belgelerinin SGK’ya bildirilmediği durumlarda SGK idareye bildirim yapar ve ihale konusu işten dolayı yükleniciye ödenecek hakedişlerden yüzde beş oranında kesinti yapılır. Bunun haricinde idarenin hakediş ödemesi yaparken veya denetimlerde karşılaşılırsa, yüklenicinin çalıştırdığı kişilerin primlerinin SGK’ya ödememesi veya eksik ödemesi idare açısından bir kamu zararı olarak değerlendirilmeyecektir.

İdare tarafından yapılacak olan yüzde beşlik kesinti tutarı ödeme belgesinin üzerinde gösterilecek ve onbeş gün içerisinde SGK’ya gönderilecektir.

Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik sadece ihaleli işleri kapsadığından dolayı, doğrudan teminle yapılan alımlarda ilişiksiz belgesi aranılmadan ödemeler yapılabilecektir.

Vergi borcuna ilişkin olarak ise idarelerin Seri: A Sıra No: 2 ve Seri: A Sıra No: 3 Tahsilat Genel Tebliğ hükümlerine göre hareket etmesi gerekmektedir.

6183 sayılı Kanuna 5766 sayılı Kanunun 2 nci maddesi ile eklenen 22/A maddesinde “4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların bu Kanun kapsamında hak sahiplerine yapacakları ödemeler ile kanun, kararname ve diğer mevzuatla nakdi olarak sağlanan Devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle yapılacak ödemelerde ve 2/7/1964 tarihli ve 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli tarifelerde yer alan ticaret sicil harçlarından kayıt ve tescil harçları, noter harçlarından senet, mukavelename ve kağıtlardan alınan harçlar, tapu ve kadastro harçlarından tapu işlemlerine ilişkin alınan harçlar, gemi ve liman harçları ile diploma harçları hariç olmak üzere (8) sayılı tarifeye konu harçlar ve trafik harçlarına mevzu işlemler ile 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan bina inşaat harcı ve yapı kullanma izin harcına mevzu işlemlerde; Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması zorunluluğu getirmeye, bu kapsama girecek amme alacaklarını tür, tutar ve işlemler itibarıyla topluca veya ayrı ayrı tespit etmeye, zorunluluk getirilen işlemlerde hangi hallerde bu zorunluluğun aranılmayacağını ve maddenin uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir.

Takibata selahiyetli tahsil dairesince, bu madde kapsamında getirilen zorunluluğa rağmen borcun olmadığına dair belgeyi aramaksızın işlem tesis eden kurum ve kuruluşlara iki bin Yeni Türk Lirası idari para cezası verilir. İdari para cezası, ilgilisine tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. İdari para cezasına karşı tebliğ tarihini takip eden otuz gün içinde idare mahkemesinde dava açılabilir.” hükmü yer almaktadır.

Bu hüküm çerçevesinde 4734 sayılı Kanun hükümlerine göre yapılan ödemelerde vergi borcu olmadığına dair belgenin aranıp aranmayacağına ve bunun usul ve esaslarını belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır. Bu yetki kullanıldıktan ve ödemelerde vergi borcu bulanmadığına yönelik belge şart koşulduktan sonra idarelerin bu belgeyi aramaması 2.000,00 TL idari para cezası ile karşılaşmasına sebebiyet verecektir. Bu sebeple vergi borcu olmadığına ilişkin belge aranılmadan yapılan ödemelerde kanaatimizce; “vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu kapsamına giren kurumların muhasebe birimlerince, diğer kurumların ödemeyi yapacak birimlerince aranılması gerekmektedir” hükmünden^[1] dolayı ödemeyi yapan muhasebe yetkililerinin bu idari para cezasından sorumlu tutulması gerekmektedir.

Maliye Bakanlığı da bu yetkiye binaen düzenlemeler yapmıştır:

“22.01.2002 tarihli ve 24648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların bu Kanun kapsamında hak sahiplerine yapacakları ödemeler sırasında,

…

Hak sahiplerinin ve ilgililerin Bakanlığımıza bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borçlarının bulunmadığına ilişkin vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranılması zorunluluğu getirilmiştir.

...

4.1. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların bu Kanun kapsamında hak sahiplerine yapacakları ödemeler:

a) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, bazı kamu idarelerinin her türlü kaynaktan karşılanan mal ve hizmet alımları ile yapım işleri ihalelerinde uygulanacak esas ve usulleri düzenleyen kanundur. 4734 sayılı Kanun kapsamında olan idareler Kanunun 2 nci maddesinde aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.

- Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler (meslekî kuruluş şeklinde faaliyet gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç) ve tüzel kişiler.

- Kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu iktisadi teşebbüsleri.

- Sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (meslekî kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim kurumları hariç) ile bağımsız bütçeli kuruluşlar.

- Yukarıda belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler.

- Yapım ihalelerine münhasır olmak üzere, 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar.

b) Kamu İhale Kanunu kapsamında ödeme yapacak olan ve (a) bölümünde belirtilen kurum ve kuruluşlar, hak sahiplerine ödeme yapmadan önce vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arayacaklar, bu Tebliğ ile belirlenen tutarın üzerinde vadesi geçmiş borç bulunması halinde ödeme yapmayacaklardır. Ancak, borçlunun tahsil dairesine olan borçlarını ödemesi veya sair sebeplerle, ihale nedeniyle kendisine yapılması gereken ödemenin yapılmasını engelleyen durumun kalkması üzerine, yeni alacağı belgeye göre ihaleyi yapan kurum ve kuruluşların gerekli ödemeyi hak sahibine yapabilecekleri tabiidir.”

3 Sıra Nolu Tahsilat Genel Tebliğ ile de tutar 2.000,00 TL’ye yükseltilmiştir. Bu durumda 2.000,00 TL’nin altında borcu olan kişilere ödemeleri yapılabilecek, üstünde olan kişilere ise hakediş ödemesi, borç ortadan kalkmadığı müddetçe, yapılmayacaktır.

Ayrıca tebliğlerde yapılacak ödemelerin 4734 sayılı Kanun kapsamında giren işlerden olması şart koşulduğundan istisna kapsamında yapılan ödemelerde bu borç aranılmayacak, doğrudan teminle yapılan ödemelerde borcu bulunup bulunmadığı aranacaktır.

Doğrudan temin yöntemiyle yapılan ödemelerde SGK’dan ilişiksiz belgesi aranılmayacakken, vergi borcu olup olmadığına ilişkin belge aranacaktır.

[1] Tahsilat Genel Tebliğinde muhasebe birimlerinin sorumlu olduğu ifade edilmektedir.