DEVAM EDEN HİZMET ALIMLARINDA İŞÇİ ÜCRETLERİ NASIL AZALTILIR?

Hizmet alım ihalelerinde brüt asgari ücretin 1647 TL olmasının yansımaları uzun dönem devam edeceğe benzemektedir. Söz konusu yansımaların mahiyetine ve idarelere etkisine daha önceki analizimizde değinilmişti.

ÖNCEKİ ANALİZ

1. Yüklenicilerle Sözleşme Uyarlaması Adıyla Anlaşarak Sözleşmeleri Değiştirmeyin

Öncelikle, idarelerin yapmaması gereken davranış sözleşmenin yüklenicilerle birlikte değiştirilmesi veya uyarlanmasıdır. İhalesi yapılmış sözleşmelerin “SÖZLEŞME UYARLAMASI” adı altında değiştirildiği ve bu uygulamanın birçok idarede benimsendiği görülmektedir. Bu yaklaşım birçok açıdan hatalı olduğu gibi en azından 4735 sayılı Kanunun 15 inci maddesine aykırıdır:

“Sözleşme imzalandıktan sonra, sözleşme bedelinin aşılmaması ve idare ile yüklenicinin karşılıklı olarak anlaşması kaydıyla, aşağıda belirtilen hususlarda sözleşme hükümlerinde değişiklik yapılabilir:

a) İşin yapılma veya teslim yeri.

b) İşin süresinden önce yapılması veya teslim edilmesi kaydıyla işin süresi ve bu süreye uygun olarak ödeme şartları.”

İlave olarak, sözleşmenin uyarlanması ile işçi ücretlerinin değiştirilmesi uygulamalarının 4857 sayılı İş Kanunu açısından da geçerli olamayacağını ifade etmemiz gerekir.

2. Devam Eden Hizmet Alımlarında İşçi Ücretleri Nasıl Azaltılabilir?

Yeni yapılacak ihalelerde işçi ücretlerinin azaltılması mümkündür. Ancak, devam eden hizmet alımlarında işçi ücretlerinin azaltılması ancak belli hallerde mümkün olabilecektir.

4857 sayılı Kanunun 62 nci maddesine göre;

“Ücretten indirim yapılamayacak haller

Madde 62 - Her türlü işte uygulanmakta olan çalışma sürelerinin yasal olarak daha aşağı sınırlara indirilmesi veya işverene düşen yasal bir yükümlülüğün yerine getirilmesi nedeniyle ya da bu Kanun hükümlerinden herhangi birinin uygulanması sonucuna dayanılarak işçi ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun eksiltme yapılamaz.”

Hükme göre işçi ücretlerinde eksiltme yapılamaz. 6552 sayılı Torba yasa ile birlikte idarelerin asıl işveren olduğu da dikkate alınırsa bu düzenlemenin önemi biraz daha ön plana çıkacaktır.

4857 sayılı Kanunun 22 nci maddesine göre işçilerin çalışma koşulları değiştirilebilir:

“Çalışma koşullarında değişiklik ve iş sözleşmesinin feshi

Madde 22 - İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da işyeri uygulamasıyla oluşan çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir.

Taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilir. Çalışma koşullarında değişiklik geçmişe etkili olarak yürürlüğe konulamaz.”

Bu hükme göre, işveren çalışma koşullarında (ücrette bu kapsamda ele alınmakta olup) değişikliği ancak ve ancak şu şartlarla yapabilir.

1. İşçiye yazılı olarak bildirim yapılması,

2. İşçinin altı işgünü içerisinde yazılı olarak bu bildirimi kabul etmesi.

Eğer bu şartlarla ücret değişikliği yapılırsa, ücrette indirim yapılması mümkün olabilecektir. İşçinin kabul etmediği hallerde ücrette indirim yapılması mümkün değildir. 4857 sayılı Kanunun 62 nci maddesine göre idare ile yüklenici arasında anlaşarak işçi ücretlerini indiremeyeceği gibi, işçilerin rızasının aranmadığı hallerde ücretlerin indirilmesi yine olanaklı gözükmemektedir.

Ücret eksiltmesinin ihale mevzuatında karşılığının yeni birim fiyat olup olmadığı tartışmalıdır. Hizmet İşleri Genel Şartnamesinin 37 nci maddesine göre sözleşmede fiyatı belli olmayan işlerde yeni birim fiyat tespiti mümkündür:

“İşin devamı sırasında, yapılması idarece istenen veya 53 üncü maddeye göre sözleşme kapsamında ilave olarak yaptırılacak ve birim fiyat cetvelinde yer almayan yeni iş kalemlerine ait birim fiyatlar”

Birim fiyat veya fiyat iş kaleminin karşılığıdır. Hizmet Alım İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 9 uncu maddesinde iş kalemine yönelik açıklamalar yer almaktadır. Söz konusu açıklamalarda iş kaleminin hangi unsurları içerdiği, o iş kalemi için teklif edilen bedelin neleri kapsadığı bellidir.

Personel ihalelerinde iş kalemleri işin adı ile birlikte ücretle beraber belirlenmektedir. Örneğin asgari ücretin % 180 fazlası alan temizlik personeli gibi. Bu şekilde iş kalemi belirlenmiş ve bu iş kaleminde çalışacak kişiler de tespit edilmiştir. Bu kişilerin başka bir ücrete kaydırılması ve aynı kişilerin yine temizlik işi yapması yeni birim fiyat mantığı ile tam olarak örtüşmemektedir.

Ancak, sorunun çözümü açısından kullanılabilecek en sağlıklı yöntemlerden bir tanesi bu olduğu için, kanaatimizce yeni birim fiyat yapılarak ve aynı zamanda işçinin rızası da gözetilerek gerekli adımlar atılırsa bir sorun çıkmayacağı değerlendirilmektedir.

6552 sayılı Torba Yasa ile birlikte idarelerin asıl işveren olması ve işçi alacaklarından müşterek müteselsil mesul olmaları, 4857 sayılı Kanun hükümlerine uygun hareket edilmesini biraz daha gerekli kılmaktadır.

İŞÇİNİN RIZASININ OLMADIĞI ÜCRET AZALTIMLARININ HUKUKEN GEÇERLİ OLMAYACAĞI DEĞERLENDİRİLMEKTEDİR.