DEĞİŞEN HALİYLE MEMURİYET MAHALLİ KAVRAMI VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ (Mali Hukuk Sayı: 175, Ocak-Şubat 2015)

1. GİRİŞ

Bilindiği üzere 6360 sayılı “On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa, Van il belediyeleri, sınırları il mülki sınırları olmak üzere büyükşehir belediyesine dönüştürülmüş, Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun illerindeki büyükşehir belediyelerinin sınırları da il mülki sınırı haline getirilmiştir. Söz konusu Kanun ile tüm büyükşehir belediyelerinde belediye sınırının il mülki sınırı haline getirilmesi 6245 sayılı Harcırah Kanununun uygulanması açısından memuriyet mahalli tanımının büyükşehir belediyelerinde farklı bir şekilde tanımlanması gereğini ortaya çıkarmış olup, uygulamada ortaya çıkabilecek tereddütlerin giderilebilmesi ve uygulamada birliğin sağlanması amacıyla bir takım hususlar açıklanmaya çalışılacaktır.

Kamu hizmetlerinin sürekliliği ilkesi gereği ve söz konusu hizmetlerin sorunsuz bir şekilde yürütülmesi için, ilgili kamu personelinin zaman zaman görev yaptığı yerin dışına da geçici ya da sürekli olarak görevlendirilmesi söz konusu olabilmektedir. Söz konusu görevlendirme ve ödemeler ise, 10.02.1954 tarihli, 6245 sayılı Harcırah Kanunu’na göre yapılmaktadır. Söz konusu Kanuna göre harcırah, “Bu kanuna göre ödenmesi gereken yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafından birini, birkaçını veya tamamını” ifade etmek şeklinde tanımlanmıştır.

Aynı Kanun’un 9’uncumaddesinde; Daimi vazife harcırahının: naklen veya yer değiştirme suretiyle başka bir mahalle gönderilenlere, bu tayinleri sırasında görevli olarak başka bir mahalde bulunsalar dahi, eski memuriyetleri mahallinden;

Kanunun 10’uncu maddesinde, “Sürekli görev harcırahı verilmesini gerektiren haller” balığı altında geçici görev ile veya vekaleten bir yerde bulundukları esnada asli vazife mahalli değişenlere eski memuriyetleri mahallinden; Yol masrafı, yevmiye, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı aşağıdaki hallerde verilmektedir.

• Yurt içinde veya yurt dışında görev yapmakta iken yurt içinde veya yurt dışındaki sürekli bir göreve naklen atanan ya da yabancı ülkelerdeki memuriyet merkezi değiştirilen memur ve hizmetlilere yeni görev yerlerine kadar;
• Kadro dolayısıyla açıkta kalan veya vekalet emrine alınan memurlara açık aylıklarını Türkiye dahilinde tesviye ettirecekleri yere kadar;
• Asilin vüruduna kadar muvakkaten gönderilmiş olmayıp da vekalet namı altında asaleten gönderilen ve vekalet müddeti belli olmayan kumandan ve memurlara vazife mahallerine kadar.

Kanunun 14’üncü maddesinde “geçici görev harcırahı” başlığı altında; aşağıda gösterilen memur ve hizmetlilere geçici görev harcırahı olarak yol masrafı ile yevmiye verilir ve hamal (Cins ve adedi beyannamede gösterilmek suretiyle) bagaj ve ikametgah veya görev mahalli ile istasyon, iskele veya durak arasındaki nakil vasıtası masrafları da ayrıca ödenir:

• Birinci maddede yazılı kurumlara ait bir görevin ifası amacıyla geçici olarak yurt içinde veya dışında başka bir yere gönderilenlere;
• Yeni ve eski memuriyetlerine müteallik bir meseleden dolayı bu kanuna tabi kurumlarca açılan bir dava sebebiyle sanık veya davalı olarak (İşten el çektirilmiş olsun veya olmasın) başka bir yere gönderilenlerden lehinde netice hasıl olanlara;
• Memuriyet merkezlerinin bulunduğu mahal dışındaki bir vazifeye vekaleten gönderilenlere;
• Fiilen oturduğu mahalden gayrı bir yere açıktan vekaleten gönderilenlere (yalnız gidiş ve dönüşleri için);
• Muvakkat kaza salahiyeti ile gönderilenlere.

Mezkur Kanunun 39’uncu maddesinde: Resmi bir görevle memuriyet mahalli içinde bir yere gönderilenlere gündelik verilmeyeceği, geçici bir görevle memuriyet mahalli dışındaki bir yere gönderilenlere ise gündelik verileceği belirtilmiştir.

Harcırah Kanuna göre memura harcırah verilmesinin en önemli şartlarından biri, memurun memuriyet mahalli dışında bir yere geçici veya sürekli bir görevle görevlendirilmiş olmasıdır. Memuriyet mahalli değişmeyen bir personele ise harcırah verilmesi mümkün değildir. Bu nedenle Harcırah Kanunu’nun uygulaması açısından memuriyet mahalli kavramı çok önem taşımaktadır.

2. MEMURİYET MAHALLİ

2.1. 6552 Sayılı Yasadan Önceki Haliyle Memuriyet Mahalli

Harcırah Kanunun üçüncü maddesinde “Memuriyet Mahalli: Memur ve hizmetlinin asıl görevli olduğu veya ikametgâhının bulunduğu şehir ve kasabaların belediye sınırları içinde bulunan mahaller ile bu mahallerin dışında kalmakla birlikte yerleşim özellikleri bakımından bu şehir ve kasabaların devamı niteliğinde bulunup belediye hizmetlerinin götürüldüğü veya kurumlarınca sağlanan taşıt araçları ile gidilip gelinebilen yerleri;” olarak tanımlanmıştır.

Bu tanımlam aile fıkra iki hali düzenlemiştir.

Memur ve hizmetlilerin asıl görevli olduğu veya ikametgahının bulunduğu şehir ve kasabaların belediye sınırları içinde bulunan mahaller, memuriyet mahalli olarak kabul edilmiştir.

Memur ve hizmetlinin görevli olduğu veya ikamet ettiği yer, belediye sınırları dışında kalmakla beraber yerleşim özellikleri bakımından bu şehir ve kasabaların devamı niteliğinde bulunup belediye hizmetlerinin götürüldüğü veya kurumlarınca sağlanan taşıt araçları ile gidilip gelinebile yerler memuriyet mahalli olarak düzenlemiştir.

Ayrıca, görev veya ikamet edilen yere kurumlarınca sağlanan taşıt araçları ile gidilip gelinebiliyorsa, yine memuriyet mahalli; esas görevin yapıldığı yerin bağlı olduğu şehir veya kasaba olmaktadır.

Kanunda bahsi geçen başka yer kavramı da; memuriyet mahalli dışında kalan tüm yerleri ifade etmektedir.

Kanunun geçici 4’üncü maddesinde; “Yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar, 10.07.2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunun geçici ikinci maddesi uyarınca büyükşehir belediye sınırlarında yapılan değişiklikler, 3’üncü maddenin (g) bendinin uygulamasında dikkate alınmaz.” denilmek suretiyle Büyükşehir Belediyesi Kanunu'nun Geçici 2'nci maddesinin yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar Harcırah Kanunu yönünden uygulanmayacağı ifade edilmiştir.

2.2. 6552 Sayılı Yasadan Sonra Memuriyet Mahalli

6552 sayılı söz konusu Kanun ile aslında harcırah mevzuatında kapsamlı değişiklikler olmamış, yapılan değişikliğin ise, özü itibarıyla yasanın birçok hükmünün uygulanması açısından kilit rol oynayan memuriyet mahalli kavramının yeniden tanımlanmasından ibaret olduğunu söyleyebiliriz.

6360 sayılı “On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Ordu, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa, Van il belediyeleri, sınırları il mülki sınırları olmak üzere büyükşehir belediyesine dönüştürülmüş, Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun illerindeki büyükşehir belediyelerinin sınırları da il mülki sınırı haline getirilmiştir. Söz konusu Kanun ile tüm büyükşehir belediyelerinde belediye sınırının il mülki sınırı haline getirilmesi 6245 sayılı Harcırah Kanununun uygulanması açısından memuriyet mahalli tanımının büyükşehir belediyelerinde farklı bir şekilde tanımlanması gereğini ortaya çıkarmaktadır.

6245 sayılı Harcırah Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde yer alan “memuriyet mahalli” tanımı  11/9/2014 tarihli ve 29116 mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 6552 sayılı “İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun”un 89 uncu maddesi ile;

“Memur ve hizmetlinin asıl görevli olduğu veya ikametgâhının bulunduğu şehir ve kasabaların belediye sınırları içinde bulunan mahaller ile bu mahallerin dışında kalmakla birlikte yerleşim özellikleri bakımından bu şehir ve kasabaların devamı niteliğinde bulunup belediye hizmetlerinin götürüldüğü, büyükşehir belediyelerinin olduğu illerde ise il mülki sınırları içinde kalmak kaydıyla memur ve hizmetlinin asıl görevli olduğu veya ikametgahının bulunduğu ilçe belediye sınırları içinde kalan ve yerleşim özellikleri bakımından bütünlük arz eden yerler ile belediye sınırları dışında kalmakla birlikte yerleşim özellikleri bakımından bu yerlerin devamı niteliğindeki mahaller ve kurumlarınca sağlanan taşıt araçları ile gidilip gelinebilen yerleri,”

şeklinde değiştirilmiş, 144 üncü maddesinin (b) fıkrası ile 6245 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesi yürürlükten kaldırılmış ve  145 inci maddesinin (e) fıkrasında da maddenin 31/3/2014 tarihinden geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe gireceği hüküm altına alınmıştır.

Yapılan düzenleme ile büyükşehir belediyeleri dışında kalan belediyelerde eski uygulamanın devamı sağlanmış, büyükşehir belediyelerinin olduğu illerde görev yapan memur ve hizmetliler için yeni bir memuriyet mahalli tanımı yapılmıştır.

Söz konusu düzenleme ile büyükşehir belediyelerinde il mülki sınırları içinde kalmak kaydıyla;

• Memur ve hizmetlinin asıl görevli olduğu veya ikametgahının bulunduğu ilçe belediye sınırları içinde kalan ve yerleşim özellikleri bakımından bütünlük arz eden yerler,
• İlçe belediye sınırları dışında kalmakla birlikte yerleşim özellikleri bakımından bu yerlerin devamı niteliğindeki mahaller,
• Kurumlarınca sağlanan taşıt araçları ile gidilip gelinebilen yerler,

memuriyet mahalli olarak belirlenmiştir.

Böylece büyükşehir olan illerde; ilçe sınırları içinde ilçe belediye merkezi ile yerleşim özellikleri bakımından bütünlük arz eden yerler memuriyet mahalli olarak kabul edilmiş, aynı ilçe sınırları içinde belediye merkezi ile yerleşim özellikleri itibarıyla bütünlük arz etmeyen yerler ise memuriyet mahalli dışı kabul edilerek harcırah ödenmesi imkanı getirilmiş, ayrıca ilçe belediyelerinin yerleşim yerlerinin birbirlerine yakınlaşması hatta birbirleri ile sınır oluşturacak şekilde iç içe girmesi nedeniyle ilçe sınırları dışına çıkmakla birlikte birinci fıkrada belirtilen yerler ile bütünlük arz eden ve aralarında yerleşim özellikleri bakımından ayrım bulunmayan yerler de memuriyet mahalli olarak kabul edilmiştir.

Bu nedenle;  30/3/2014 tarihinden sonra yapılan görevlendirmelere ilişkin olarak, idarelerce yerleşim özellikleri bakımından bütünlük arz eden yerler ile bu yerlerin devamı niteliğinde olan yerlerin belirlenmesinde; yerleşim özellikleri bakımından konut, işyeri, meydan, okul, kamu binaları gibi resmi ve özel bütün yapıların topluca bulunduğu ve insanların yerleşmek amacıyla bir arada yaşadığı aralarında boşluk bulunmayan yerler ile bu bütünlüğün kesintisiz olarak devam ettiği yerlerin dikkate alınması ayrıca bu yerlerin dışında kalmakla birlikte kurumlarınca sağlanan servis araçları veya bu mahiyetteki taşıt araçları ile ulaşım sağlanan (her gün gidiş dönüş olmak üzere) yerlerin de memuriyet mahalli olarak belirlenmesi gerekmektedir.

3. UYGULAMA ÖRNEKLERİ

31.03.2014 tarihinden geçerli olmak üzere yapılacak görevlendirmelerde dikkate alınmak üzere;

3.1. Farklı ilçeler arasında görevlendirme yapılması:

Örnek 1. Ankara’nın Çankaya İlçesinin İlker Mahallesinde görev yapan memura; Yenimahalle İlçesinin Ostim Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin yerleşim özellikleri bakımından İlker mahallesi ile bütünlük arz etmesi ve bu yerin devamı niteliğinde olması nedeniyle kendisine harcırah ödenmemesi, aynı memurun yerleşim özellikleri bakımından İlker Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen Yenimahalle İlçesinin Karacakaya Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 2. Adana’nın Seyhan İlçesinin Yeşiloba Mahallesinde görev yapan memura; Sarıçam İlçesinin Balcalı Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin yerleşim özellikleri bakımından Yeşiloba mahallesi ile bütünlük arz etmesi ve bu yerin devamı niteliğinde olması nedeniyle kendisine harcırah ödenmemesi, aynı memurun yerleşim özellikleri bakımından Yeşiloba Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen Sarıçam İlçesinin  Kılıçlı Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 3.  İstanbul’un Tuzla İlçesinin Yayla Mahallesinde görev yapan memura; Başakşehir İlçesinin Altınşehir, Başak Mahallelerinde bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin yerleşim özellikleri bakımından Yayla mahallesi ile bütünlük arz etmesi ve bu yerin devamı niteliğinde olması nedeniyle kendisine harcırah ödenmemesi, aynı memurun yerleşim özellikleri bakımından Yayla Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen Başakşehirİlçesinin  Şamlar Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 4.  Balıkesir’in Altıeylül İlçesinin Bahçelievler Mahallesinde görev yapan memura; Karesi İlçesinin Paşaalanı Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin yerleşim özellikleri bakımından Bahçelievler Mahallesi ile bütünlük arz etmesi ve bu yerin devamı niteliğinde olması nedeniyle kendisine harcırah ödenmemesi, aynı memurun yerleşim özellikleri bakımından Bahçelievler Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen Karesi İlçesinin Kocaavşar Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 5.  Samsun’un İlkadım İlçesinin Kale Mahallesinde görev yapan memura; Canik İlçesinin Gazi Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin yerleşim özellikleri bakımından Kale Mahallesi ile bütünlük arz etmesi ve bu yerin devamı niteliğinde olması nedeniyle kendisine harcırah ödenmemesi, aynı memurun yerleşim özellikleri bakımından Kale Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen Canik İlçesinin  Gökçepınar Mahallesinde bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

3.2. Aynı ilçe içerisinde görevlendirme yapılması:

Örnek 1. Ankara’nın Altındağ İlçesinin Aydınlıkevler Mahallesinde görev yapan memura; yine Altındağ İlçesinde Siteler, Karapürçek gibi yerleşim özellikleri bakımından Aydınlıkevler Mahallesi ile bütünlük arz eden bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin memuriyet mahalli kapsamı içerisinde kalması nedeniyle harcırah ödenmemesi, aynı memurun Kavaklı, Peçenek gibi yerleşim özellikleri bakımından Aydınlıkevler Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 2. Adana’nın Pozantı İlçesinin Cumhuriyet Mahallesinde görev yapan memura; yine Pozantı İlçesinde İstiklal, Kurtuluş, Gökbez gibi yerleşim özellikleri bakımından Cumhuriyet Mahallesi ile bütünlük arz eden bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin memuriyet mahalli kapsamı içerisinde kalması nedeniyle harcırah ödenmemesi, aynı memurun Alpu, Fındıklı gibi yerleşim özellikleri bakımından Cumhuriyet Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 3. İstanbul’un Beykoz İlçesinin Kanlıca Mahallesinde görev yapan memura; yine Beykoz İlçesinde Gümüşsuyu, Yalıköy gibi yerleşim özellikleri bakımından Kanlıca Mahallesi ile bütünlük arz eden bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin memuriyet mahalli kapsamı içerisinde kalması nedeniyle harcırah ödenmemesi, aynı memurun Poyraz, Göllü, Paşamandıra gibi yerleşim özellikleri bakımından Kanlıca Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 4. Balıkesir’in Altıeylül İlçesinin Gümüşçeşme Mahallesinde görev yapan memura; yine Altıeylül İlçesinde Gaziosmanpaşa gibi yerleşim özellikleri bakımından Gümüşçeşme Mahallesi ile bütünlük arz eden bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin memuriyet mahalli kapsamı içerisinde kalması nedeniyle harcırah ödenmemesi, aynı memurun Pamukçu, Selimiye gibi yerleşim özellikleri bakımından Gümüşçeşme Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 5. Samsun’un Alaçam İlçesinin Yenicami Mahallesinde görev yapan memura; yine Alaçam İlçesinde Çeşme gibi yerleşim özellikleri bakımından Yenicami Mahallesi ile bütünlük arz eden bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin memuriyet mahalli kapsamı içerisinde kalması nedeniyle harcırah ödenmemesi, aynı memurun Soğukçam gibi yerleşim özellikleri bakımından Yenicami Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi,

Örnek 6. Mardin’in Onüçmart Mahallesinde görev yapan memura; Artuklu İlçesinde Yalım gibi yerleşim özellikleri bakımından Onüçmart Mahallesi ile bütünlük arz eden bir yerde görevlendirilmesi halinde bu yerin memuriyet mahalli kapsamı içerisinde kalması nedeniyle harcırah ödenmemesi, aynı memurun Gökçe gibi yerleşim özellikleri bakımından Onüçmart Mahallesi ile bütünlük arz etmeyen bir yerde görevlendirilmesi halinde ise harcırah ödenmesi gerekmektedir.

4. SONUÇ

Nitekim 6552 sayılı Kanunun 89'uncu maddesi ile 6245 sayılı Harcırah Kanununun 3'üncü maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi yer alan "memuriyet mahalli" tanımı değiştirilmiştir. Ayrıca, 6552 sayılı Kanunun 144'üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi uyarınca, 6245 sayılı Kanunun geçici 4'üncü maddesinde yer alan ve 5747 sayılı Kanunla eklenen geçici madde de yürürlükten kaldırılmıştır.

Buna karşın Büyükşehir belediyesinin olduğu illerde, il mülki sınırları içerisindeki ilçe belediye sınırları içinde kalan ve yerleşim özellikleri bakımından bütünlük arz eden yerlerin de memuriyet mahalli kavramı içine girdiği kabul edilmelidir.

 Büyükşehir olmayan iller için geçerli olan duruma benzer şekilde, Büyükşehir belediyesi il mülki sınırları içerisinde yer almakla birlikte, ilçe belediye sınırları dışında kalan ve yerleşim özellikleri bakımından bu yerlerin devamı niteliğindeki mahallerin de memuriyet mahalli sayılması gerekmektedir.

Bunlarla birlikte, yukarıda yer alan kapsama girmese bile, kurumlarınca sağlanan servis otobüsü veya benzeri taşıt araçları ile ulaşımın sağlandığı bütün yerlerin de memuriyet mahalli sayılması gerekmektedir. Ancak il mülki sınırları dışında kalan yerlerin ise, her halükarda memuriyet mahalli olmaması nedeniyle (başka yer kapsamında olması nedeniyle) harcırahın konusunu oluşturduğu bilinmelidir.

Buna göre idareler harcırah verilmesi veya verilmemesini icap ettirecek olan çeşitli illere ait uygulama örneklerini de göz önünde bulundurarak yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda uygulamalarına devam edecekler, ihtiyaç duyulması halinde o il genelinde farklı uygulamaların önüne geçilebilmesi amacıyla defterdarlıklardan yol gösterici mahiyette görüş almalıdırlar.

Kaynakça:

6245 sayılı Harcırah Kanunu

Harcırah Kanunu Genel Tebliği (Seri No:39)

6552 sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun

6360 sayılı “On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”