BAĞ-KUR VEYA SSK'DAN EMEKLİ BELEDİYE BAŞKANLARINA ÖDENECEK TAZMİNAT (MALİ HUKUK SAYI: 160, TEMMUZ_AĞUSTOS 2012)

I- GİRİŞ

03.07.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 3 üncü maddesine göre belediye; idari ve mali özerkliğe sahip bir kamu tüzel kişisidir. Belediye başkanını da, bu tüzel kişiliğinin başındaki kamu görevlisi olarak tanımlamak mümkündür.

Belediye başkanlarının 1 Ekim 2008’den önce sosyal güvenlikleri 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Yasası’nın 12. maddesinin (II) işaretli fıkrasının (e) ve (n) bendi hükümleri kapsamında sağlanmaktaydı. Anılan madde metni hükümlerine göre, 1 Ekim 2008’den önce belediye başkanı seçilmeden herhangi bir Sosyal Güvenlik Kanunu (Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı) kapsamında çalışması olmadan belediye başkanlığına seçilen veya atananlar, Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi olmaktaydılar. Belediye başkanlığına seçilmeden önce Emekli Sandığı kapsamında görev yapan kişiler ise, belediye başkanı seçildiklerinde, başka hiçbir başvuruya gerek kalmadan zorunlu olarak yine Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi olmakta idiler. 1 Ekim 2008 tarihinden önce, 5434 sayılı Kanun kapsamında hizmeti bulunanlar ile SSK ve Bağ-Kur kapsamında zorunlu sigortalı iken belediye başkanlığına seçilen kişilerin, belediye başkanı seçildikten sonra SSK ve Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılıklarını mı devam ettirecekleri, yoksa Emekli Sandığı kapsamında iştirakçi mi olacakları, 5434 sayılı Kanun’un 12. maddesinin II. fıkrasının (n) bendi hükümlerine göre isteklerine bırakılmıştı. 

Belediye başkanlarının SSK ve Bağ-Kur sigortalılıkları devam ederken talepte bulunmadıkları sürece Emekli Sandığı’na tabi olmayacakları uygulamasına dayanak olan 5434 sayılı Kanun’un 12. maddesi, 5510 sayılı Kanun’un 106. maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır. Bu nedenle, 1 Ekim 2008 tarihinden önce belediye başkanı seçilip de, 1 Ekim 2008’den sonra da SSK veya Bağ-Kur sigortalılıklarını devam ettiren belediye başkanlarının Bağ-Kur ve SSK sigortalılıkları, 01.10.2008 günü itibariyle sona erdirilmiş ve 5510 sayılı yasa kapsamında 4/c sigortalısı olmaları zorunlu hale gelmiştir.

5510 sayılı Kanunu’nun geçici 4. maddesinin 11. fıkrası ile, 1 Ekim 2008 tarihinden önce belediye başkanlığı yapmış olup ta, Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli olanlara Emekli Sandığı’ndan emekli olmuş emsali belediye başkanının almakta olduğu makam tazminatı ve buna bağlı olarak temsil ve görev tazminatı verilmesi hükmü getirilmiştir. Bu çalışmamızda, Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli belediye başkanlarına SGK tarafından tazminat ödenebilmesi için gerekli olan şartları açıklamaya çalışacağız.

II- TAZMİNAT VERİLMESİYLE İLGİLİ YASAL MEVZUAT

1 Ekim 2008’den önce belediye başkanlığı yapanlardan Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli olanlara Emekli Sandığı’ndan emekli olmuş emsali belediye başkanının almış olduğu kadar tazminat verilmesine ilişkin yasal düzenleme, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun geçici 4. maddesinin 11. fıkrasıdır.

Bahse konu 11. fıkranın madde metni; “Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce, seçimler neticesinde belediye başkanı olarak görev yapmış olup, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ek 68 inci maddesine göre makam tazminatı ve buna bağlı olarak temsil veya görev tazminatı ödenenler hariç olmak üzere, sosyal güvenlik kanunlarına göre emeklilik veya yaşlılık aylığı almakta olanlardan; 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 39 uncu maddesine göre aylık bağlanması şartlarını haiz olanlara, bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren, bu kişilerden bu Kanunun yürürlük tarihi itibarıyla 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 39 uncu maddesine göre aylık bağlanması şartlarını haiz olmayanlara ise bu şartları haiz oldukları tarihten itibaren 5434 sayılı Kanunun bu       Kanunla yürürlükten kaldırılan ek 68 inci maddesinde belirtilen şartlar da dikkate alınarak, emsali belediye başkanının almakta olduğu makam tazminatı ve buna bağlı olarak temsil veya görev tazminatı tutarı, almakta oldukları emeklilik veya yaşlılık aylıklarına ilâve edilmek suretiyle ödenir. Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce seçimler neticesinde belediye başkanı olarak görev yapmış olup, bu Kanuna göre sigortalı iken yaşlılık aylığı bağlananlardan; 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 39 uncu maddesine göre aylık bağlanması şartlarını haiz olanlara bu Kanunun geçici 2 nci ve geçici 4 üncü maddeleri hükümleri de dikkate alınarak bu fıkrada belirtilen şartlar dahilinde söz konusu tazminatlar aylıklarına ilâve edilmek suretiyle ödenir. Bu Kanunun yürürlük tarihinden önce seçimler neticesinde belediye başkanı olarak görev yapmış olanlardan ölenlerin bu Kanunun 32 nci maddesinde belirtilen şartlara sahip olmaları halinde, 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ek 68 inci maddesinde belirtilen şartlar da dikkate alınarak, hak sahiplerine bu Kanunun 34 üncü, geçici 1 inci, geçici 2 nci ve geçici 4 üncü maddeleri hükümlerine göre söz konusu tazminatlar bu Kanunun yürürlük tarihinden önce ölenler için bu Kanunun yürürlük tarihinden itibaren, bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra ölenler için ise ölüm tarihinden itibaren ölüm aylıklarına eklenmek suretiyle ödenir. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce seçimler neticesinde belediye başkanı olarak görev yapmış olanlardan; malûllük aylığı almakta olanlar ile malûllük aylığına hak kazanacaklar 5434 sayılı Kanunun bu Kanunla yürürlükten kaldırılan 39 uncu maddesinde belirtilen aylık bağlamaya ilişkin şartlar dikkate alınmaksızın yukarıda belirtilen tazminat haklarından yararlandırılır. Bu fıkraya göre tazminat tutarları ödendikçe Hazineden tahsil edilir.” şeklindedir.

Üstte madde metnini verdiğimiz 11. fıkrada atıfta bulunulan mülga 5434 sayılı yasanın “Emekli Aylığı Bağlanacak Haller” başlıklı 39 uncu maddesine göre, Bağ-Kur’dan (4/b) veya SSK’dan (4/a) yaşlılık aylığı alan veya alacak olan belediye başkanlarına makam tazminatı ve buna bağlı olarak temsil ve görev tazminatı verilmesinin şartları;

1) Kadın-erkek iştirakçinin 25 hizmet yılının (9000 gün) doldurulması, aynı zamanda kadın ise 58, erkek ise 60 yaşının doldurulması,

2) Kadın-erkek iştirakçinin 15 hizmet yılının (5400 gün) doldurulması, aynı zamanda 61 yaşının doldurulması, şeklinde sayılmıştır.

Konuyla ilgili yasal mevzuatı açıkladıktan sonra, 1 Ekim 2008’den önce belediye başkanlığı yapanlardan Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli olanlara SGK tarafından verilecek tazminat şartlarını açıklamaya çalışalım.

III- TAZMİNAT ÖDENEBİLMESİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR

5510 sayılı yasanın geçici 4. maddesinin 11. fıkrasına göre, Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli belediye başkanlarına ödenecek tazminatları her bir aylık türü için aşağıda inceleyelim.

A- YAŞLILIK AYLIĞI

Bir veya birkaç işverene hizmet akdi ile bağlı olarak çalışanlar 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi (SSK) kapsamında sigortalı sayılmışlardır. Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar ise, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi (Bağ-Kur) kapsamında sigortalı sayılmışlardır.

İşte, 1 Ekim 2008’den önce Bağ-Kur’dan veya SSK’dan yaşlılık aylığı bağlanan veya 1 Ekim 2008’den sonra 4/a sigortalılık statüsü veya 4/b sigortalılık statüsünden yaşlılık aylığı bağlanacak belediye başkanları için öngörülen tazminatların ödenebilmesi için, üç şartın varlığı gereklidir. Bunlardan birincisi; 1 Ekim 2008’den önce belediye başkanı olarak görev yapmış olmaları veya halen bu görevi yapıyor olmaları, ikincisi; bu görevlerine seçimle gelmeleri ve bu görevlerini en az iki yıl sürdürmeleri, Üçüncüsü ise; 1 Ekim 2008 itibariyle kadın ise 58, erkek ise 60 yaş ve 9000 gün veya kadın ve erkek için 61 yaş ve 5400 gün şartlarını yerine getirmeleri gerekmektedir.

1 Ekim 2008 tarihinden önce belediye başkanlığı görevini en az 2 yıl süreyle yapmış olanlardan yukarıda belirttiğimiz yaş ve gün koşullarını 1 Ekim 2008 tarihinden sonra yerine getirenlere, söz konusu tazminatlar bu şartları yerine getirdikleri tarih itibariyle (talep tarihi itibariyle değil) ödenmektedir.

B- MALÛLLÜK AYLIĞI

5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki (SSK) sigortalılıklarından dolayı malûllük aylığı bağlanan veya bağlanacak belediye başkanları ile 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki (Bağ-Kur) sigortalılıklarından dolayı malûllük aylığı bağlanan veya bağlanacak belediye başkanlarına, 5510 sayılı Kanunun geçici 4. maddesinin 11. fıkrasında öngörülen tazminatların ödenebilmesi için, iki şart aranılmaktadır. Bunlardan birincisi; 1 Ekim 2008 tarihinden önce belediye başkanı olarak görev yapmış olmaları veya halen bu görevi yapıyor olmaları, ikincisi ise; bu görevlerine seçimle gelmeleri ve bu görevlerini en az iki yıl sürdürmeleri gerekmektedir. Belediye başkanlığı yapıp ta, malûllük aylığı alan veya alacaklar için kadın ise 58, erkek ise 60 yaş ve 9000 gün veya kadın ve erkek için 61 yaş 5400 gün şartları aranmamaktadır.

C- ÖLÜM AYLIĞI

1 Ekim 2008’den önce belediye başkanlığı yapmış olan müteveffa kişiler üzerinden ölüm aylığı bağlanan veya bağlanacak olan hak sahiplerine 5510 sayılı Kanunu’nun geçici 4. maddesinin 11. fıkrasında öngörülen tazminatların ödenebilmesi için, iki şartın varlığı gereklidir. Bunlardan birincisi; 1 Ekim 2008 tarihinden önce vefat eden belediye başkanları için, iki yıl belediye başkanlığı görevinde bulunmaları, ikincisi ise; belediye başkanı iken vefat edenler için iki yıl görevde bulunma şartı aranmaksızın, geçici 4. maddesinin 11. fıkrasında öngörülen tazminatlar ölüm aylığı alan hak sahiplerine ödenmektedir.

IV- VERİLEN TAZMİNATLARIN KESİLME ŞARTLARI

5510 sayılı Kanunu’nun geçici 4. maddesinin 11. fıkrasına göre belediye başkanlığı yapmış sigortalılar ile hak sahiplerine verilen temsil veya görev tazminatları (makam tazminatı değil); yönetim ve denetim kurulu üyelikleri dahil olmak üzere kamu kesiminde her ne suretle olursa olsun aylık veya ücret alıp almadıklarına bakılmaksızın görev alanlara, bu durumları devam ettiği sürece ödenmemektedir.

Eğitim veya bilimsel araştırma kurum ve birimlerinde emekli aylıkları kesilmeksizin çalıştırılanlar, her derece ve türdeki eğitim kurumları veya eğitim birimlerinde ders ücreti karşılığında ders görevi verilenler, 5434 sayılı Kanun’un ek 11. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu Kararıyla emekli aylıkları kesilmeksizin çalıştırılanlar ile profesör unvanına sahip olanlardan 29.03.1984 tarihli ve 2992 sayılı Kanun’un 34. maddesine göre görevlendirilenlere, temsil veya görev tazminatları ödenmektedir. Buna bağlı olarak temsil veya görev tazminatı ödemesi yapılmadan önce bu maddede belirtilen yerlerde görev yapıp yapmadıklarına dair beyanda bulunmaları gerekmekte ve SGK tarafından bu durumda olanlardan temsil veya görev tazminatına ilişkin taahhütname alınmaktadır.

V- TAZMİNATLARIN ÖDENMESİNDE ÖZELLİK ARZ EDEN DURUMLAR

5510 sayılı Kanunu’nun geçici 4. maddesinin 11. fıkrasında öngörülen tazminatların ödenebilmesi için, sigortalıların (4/a ve 4/b sigortalılarının) mutlaka 5510 sayılı yasanın yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008’den önce belediye başkanlığı (Büyükşehir, İl, İlçe, İlk kademe ve diğer belediye başkanlığı) yapmış olmaları gerekmektedir. 5510 sayılı kanun’un yürürlük tarihi olan 1 Ekim 2008’den sonra ilk defa belediye başkanlığına seçilenler için söz konusu tazminatların ödenmesine imkan bulunmamaktadır.

Belediye başkanlarına ilgili tazminatların ödenmesi için, bunların seçimle iş başına gelmiş olmaları gerekmektedir. Türkiye’de 17 Kasım 1963 tarihinde yapılan genel mahalli idareler seçimleriyle birlikte ilk defa belediye başkanları doğrudan halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. Bu tarihten önce belediye başkanları, seçilmiş belediye meclis üyeleri tarafından, kendi üyeleri arasından seçilmekte idiler. Dolayısıyla, söz konusu tarihten önce belediye başkanlığı yapmış olanlardan belediye meclis üyeleri tarafından seçilmeyenlerin atanmış olarak kabul edilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan, 5393 sayılı Belediye Kanunu gereğince, belediye başkanlarının ölüm, hastalık, istifa ve benzeri sebeplerle görevden ayrılmaları halinde, yerine seçilecek belediye başkanı belediye meclisi üyeleri arasından ve gizli oyla seçileceği ve görev süresinin yerine seçildiği belediye başkanının görev süresi ile sınırlı olduğuna yönelik düzenleme bulunduğundan, bu usulle seçilen belediye başkanları seçimle göreve gelmiş belediye başkanı olarak değerlendirilmektedir.

Belediye başkanlarına ödenecek tazminat tutarlarının belirlenmesinde, belediye başkanlığı yaptıkları belediyenin son durumu esas alınır. Örnek olarak, sigortalı belde belediye başkanlığı yapmış olmasına rağmen, belde bugün ilçe olmuşsa, sigortalıya ilçe belediye başkanlarına ödenmesi gereken tazminat tutarı ödenmektedir. Ancak, belediye başkanlığı yapılan dönemde belediye iken daha sonra bu kapsamdan çıkan yerler için belediye başkanlığı yapılan dönemdeki durum esas alınmaktadır.

Ölen belediye başkanlarının geride kalan ve ölüm aylığı alan hak sahiplerine ödenecek tazminatlar ölüm aylıklarında hak sahiplerinin hisseleri oranında belirlenmektedir. Diğer bir ifadeyle, makam ve temsil veya görev tazminatı tutarının tamamının dağıtılması şeklinde zorunlu bir ödeme şekli bulunmamaktadır. Evlenme yardımına, makam ve temsil veya görev tazminatları dahil edilmemektedir. Söz konusu uygulamadan yararlanan emekli, dul ve yetimlerin aylıklarına ilave edilen makam ve temsil veya görev tazminatları, aylık artışlarında dikkate alınmamakta ve söz konusu tazminat miktarları 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 154 üncü maddesinde belirtilen memur maaş katsayı değişikliğine paralel olarak artırılmaktadır.

5510 sayılı yasanın geçici 4 üncü maddesinin on birinci fıkrasında düzenlenen haklar (makam tazminatı ve buna bağlı olarak ödenen görev veya temsil tazminatı) sadece sosyal güvenlik kanunlarına göre (Bağ-Kur ve SSK) emeklilik veya yaşlılık aylığı almakta olanlar ile sınırlıdır. Sosyal güvenlik açısından mülga 506 sayılı yasanın geçici 20 nci maddesindeki sandıklara tabi olanların sigorta primlerine ve emekli aylıklarına ilişkin işlemler sosyal güvenlik kanunundan ziyade sandık tüzüğü (vakıf senedi) hükümlerine göre yürütülmektedir. Bu nedenle, mülga 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesine göre kurulmuş olan sandıklardan emekli aylığı almakta olan belediye başkanlarına veya bu sandıklardan aylık alan ölen belediye başkanlarının geride kalan hak sahiplerine geçici 4 üncü maddenin 11 inci fıkrasında öngörülen tazminatlar ödenmemektedir.

5510 sayılı Kanunu’nun geçici 4. maddesinin 11. fıkrasında atıf yapılan 5434 sayılı Kanun’un mülga ek 68. maddesi; “Sandıkça emekli aylığı bağlanan büyükşehir belediye başkanlarına 7000, il belediye başkanlarına 6000, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarına 3000, diğer belediye başkanlarına 1500 gösterge rakamı üzerinden, bu maddede belirtilen usûl ve esaslar dâhilinde makam tazminatı, buna bağlı olarak temsil veya görev tazminatı ödenir. Bu tazminatlar ilgililere ödendikçe iki ay içinde faturası karşılığında Hazineden tahsil olunur. Birinci fıkrada öngörülen iki yıllık sürenin hesabında iştirakçi olup olmadıklarına bakılmaksızın belediye başkanı olarak geçen sürelerin tamamı dikkate alınır.” şeklindedir.

Bu madde hükmüne göre, Büyükşehir belediye başkanlarına 7000 makam tazminatı 17000 temsil tazminatı, il belediye başkanlarına 6000 makam tazminatı 15000 görev tazminatı, ilçe ve ilk kademe belediye başkanlarına 3000 makam tazminatı 9000 görev tazminatı, diğer belediye başkanlarına ise 1500 makam tazminatı 7500 görev tazminatı verilmektedir.

VI- SONUÇ:

Belediye başkanlığı yapmış kişiler Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli olduklarında, Emekli Sandığı’dan emekli olmuş emsallerinin aldıkları makam tazminatı ve buna bağlı olarak temsil ve görev tazminatlarından 1 Ekim 2008’den önce faydalanamıyorlardı. Bağ-Kur’dan veya SSK’dan emekli olan belediye başkanları ile bunların hak sahiplerine, 5510 sayılı yasanın geçici 4. maddesinin 11. fıkrası ile mağduriyetlerini giderici önemli bir düzenleme yapılmıştır.

5510 sayılı yasanın geçici 4. maddesinin 11. fıkrası ile, SSK ve Bağ-Kur’dan emekli belediye başkanları ile bunların hak sahiplerine, belediye başkanlığı türüne göre Emekli Sandığı’ndan emekli emsali belediye başkanı gibi tazminat ödenmesi hakkı getirilmiştir. SGK’nın çıkarmış olduğu 2011/58 sayılı genelge ile Bağ-Kur veya SSK emeklisi belediye başkanlarına verilecek bu tazminatların detayları netleştirilmiştir. Bu makale çalışmamızda, bu genelgede yer alan bilgilere göre, 5434 sayılı Kanun dışında diğer sosyal güvenlik kanunlarına göre emekli olan belediye başkanlarına verilecek tazminatların ayrıntılarını açıklamaya çalıştık.